Rechtschreibprüfung (11.1.04)

---

Richard Lynch, S.J.

Valladolid, Salamanque

(Galway 1610-Salamanque 1676), lat. Ricardus Linceus. Théologien jésuite d'origine irlandaise, actif en Espagne au XVIIe siècle. Il étudia la théologie à Salamanque, notamment sous Pedro Hurtado de Mendoza et Luke Wadding (le cousin homonyme du célèbre éditeur scotiste). A partir des années 1640, il enseigna la philosophie et la théologie au collège irlandais de Valladolid et au collège irlandais de Salamanque, avant d'obtenir une chaire de théologie à Salamanque (1668-71). Partisan d'une tendance plutôt "réaliste", il compte comme l'un des professeur jésuites les plus en vue du deuxième tiers du XVIIe, et il fut impliqué dans de nombreuses querelles philosophiques, notamment avec Rodrigo de Arriaga, "de statuarum figura, an ipsa antequam saxum dedoletur formaliter, an tantum materialiter in ipso sunt ?" (documenté par Caramuel, Leptotatos, f. 27). Une autre particularité de Lynch est aussi sa connaissance des lettres classiques et de la rhétorique, et des citations d'auteurs de l'Antiquité viennent souvent agrémenter ses argumentations philosophiques et théologiques.

(Quelle: http://www.ulb.ac.be/philo/scholasticon/nomenL.htm#lynch)

---

UNIVERSA PHILOSOPHIA SCHOLASTICA, 3 vol. (Lyon, 1654)

Tomus secundus, complectens physicam, sive scientiam de corpore naturali.

Liber 4 De causis corporis naturalis (p. 144-214)

Tractatus 11 De causa exemplari (p. 209-214)

Cap. 1 Quid et quotuplex sit exemplar?

Cap. 2 Exemplar sive causa exemplaris in quo consistat?

Cap. 3 Argumenta contraria solvuntur.

Cap. 4 An causa exemplaris vera causa sit, et ad quam ex quatuor generibus causarum revocanda sit?

[209a]

Cap. 1, Quid et quotuplex sit exemplar?

1. Aristoteles de causa exemplari pauca egit, et ex professo non disputavit, eo quod illam ad aliquam quatuor causarum revocandam esse supposuerit: qualis ergo sit causa, ad quam reductive pertinet, et in quo eius natura collocanda sit, hic accurate examinandum est. Exemplar Latinis id sonat, quod Grecis idea: verbum autem idea ab esdeo sive inspicio derivatum significat id, in quod inspiciens artifex operatur iuxta Aristotelem 1. Met. cap. 7 text. 32. quem D. Thomas 1. p. q. 15. et cum eo reliqui Theologi sequuntur. Exemplar, sive idea in solis creaturis rationalibus locum habet; neque belluae (dt. Tiere) exemplaria, aut ideas ullas sibi proponunt, ut perperam contendit P. Rodericus disp. 8 Physic. sect. 8. n. 88. tum quia ut ex definitione ideae, sive exemplaris ab Aristotele tradita constat, idea, sive exemplar locum habet in solis iis agentibus, quae arte pollent: at ars, quae suapte## natura practica est, in belluis non reperitur, ut constabit ex dicend. in Met. lib. 7. tractat. 5. cum de notitia practica egerimus: tum quia teste D. Thoma quaest. 3. de verit. art. 1. exemplar, sive idea est forma, quam imitatur effectus ex intentione agentis determinantis sibi finem. At sola agentia rationalia finem sibi determinant; et belluae non tam se ad finem determinant, quam a primo agente ad eum determinantur: ergo sola agentia ratio[209b]nalia, non vero irrationalia ideas, sive exemplaria sibi proponunt. Tum quia Clemens Alexandrinus libr. 4 stromatum ex communi omnium sensu docet, mentem esse locum idearum: at belluae mente, et ratione destitutae sunt. Tum demum, quia ideae passim a Patribus appellantur rationes rerum: at rationes rerum in irrationalibus locum habere non possunt. Porro autem ad ideam, sive exemplar proprie sumptum opus non est, ut illud libere imitetur artifex, ut nonnulli parum scite (dt. kundig) arbitrantur. Primo, quia sive definitionem exemplaris ab Aristotele traditam; sive eam, quam D. Thomas protulit; sive ea, quae Patres communiter de ideis differunt, respiciamus, nullum fundamentum esse potest; unde libertas ideae proprie sumptae conditio esse colligi possit? gratis ergo ea conditio postulatur. Secundo, quia non est, cur Deus artificem creatum ad imitandum exemplar internum propriumque cogere, et necessitare non possit, sicut ad imitandum exemplar externum eiusmodi necessitas, et coactio proculdubio esse potest: igitur ad exemplar libertas non requiritur. Tertio quia idea, aut est ars, aut certe cum arte coniuncta est, ut ex definitione ideae perspicuum est: at ad artem, sive notitiam practicam libertas non requiritur, ut in Met. cit. libr. 7 tractat. 5. edocebimus: cur ergo ad ideam sive exemplar ea requiratur?

2. Exemplar aliud est internum, aliud externum: utrumque indicavit Seneca epist. 66. ibi: nihil autem refert, utrum foris habeat exemplar, ad quod referat oculos, an intus, quod ipse ibi concepit, et posuit: de priori loquutus est Boetius de consolatione metro. 9.

Tu cuncta superno ducis ab exemplo pulchrum
Pulcherrimus ipse mundum mente gerens.

3. De posteriori intelligendum est illud Exod. 25 inspice, et fac secundum exemplar, quod tibi in monte monstratum est. Quanquam autem non pauci censeant, hanc divisionem exemplaris propriam esse: caeterum cum P Suarez disputatione 25 Metaphys. sect. 1. numero 18. probabilius est eam esse impropriam, eo quod exemplar externum, quod visu percipitur, remote improprie, et per accidens exemplar dici possit, remote quidem, quia eatenus imago B. Mariae a D. Luca depicta est exemplar ad aliam similem depingendam, quatenus imago illa ob oculos posita, et mente concepta excitat in mente, et regulat cognitionem imaginis, quae depingenda est: imago vero depingenda prout ab intellectu cognita effectionem sui immediate regulat, eiusque idea, et ratio est, aut secundum esse cognitum, aut secundum esse reale, quod cognoscitur, ut cap. sequenti explicabitur: igitur exemplar externum non immediate, sed mediate, et remote rationem exemplaris sibi vendicat: eo autem ipso, quod exemplar externum remote tantum exemplar sit, solum improprie exemplar esse potest: sicut enim causa remota improprie tantum causa est, sic servata proportione exemplar remotum improprie duntaxat exemplar est. Deinde exemplar externum per accidens tantum exemplar est; cum enim praecise ratione interni, et proprii exemplaris, cui deservit, ad effectionem operis conferat; quoties sine exemplari externo ideae [210a] interna operis perfecte haberi potest, ut non solum in artifice increato, verum etiam creato saepe accidit; toties certe sine exemplari externo opus artificiose perfici potest: et ita per se exemplar externum ad executionem operis non requiritur.

Cap. 2 Exemplar sive causa exemplaris in quo consistat?

4. Prima sententia est, exemplar esse obiectum ipsum, quod artifex operaturus sibi proponit: ita Thomistae communiter cum Caietano 1. p. qu.16. art. 2. et Ferrara 1. contra Gent. cap. 54. et Aegidio in 1. dist. 36. q.5. ad 2. et Scotistae cum Scoto in 1. dist. 35. quaest.1 et Mairone ibidem, et Bassolo quaest. 2. art. 1. et Nominales cum Okamo quaest. 5. et Gabriel quaest. 5. art. 2. Aliacensi in 1. quaest. 6. art. 3. eamque Durandus sequitur dist. 36. quaest. 3. Quanquam autem plerique Authores praefatam sententiam sequantur, ut ex iis, quos retulimus, constat: caeterum in assignando obiecto, quod rationem exemplaris sortiatur, non parum divisi sunt: siquidem Thomistae ideam, sive causam exemplarem in Deo censent esse, non obiectum illud creatum, quod producendum est, sed obiectum increatum; nimirum divinam essentiam, ad cuius imitationem, sive participationem producendum est. Scotistae vero, et Nominales, et reliqui extra scholam Thomisticam e contrario censent, ideam, sive causam exemplarem esse rem ipsam producendam non solum in creatis (quod etiam Thomistae non renuunt [dt. ablehnen]) verumetiam respectu Dei.

5. Secunda sententia est, exemplar, sive ideam esse cognitionem, quae circa operis effectionem, et modum illius efficiendi in intellectu artificis praeexistit: ita Alexander Alensis 1. part quaest. 23. memb. 4. art. 1. Bonav. in primo dist. 35. art. 1. q. 1. Capreolus in 1. dist. 36. quaest. 1. art. 1. Pater Suarez disp. <25>[35] Metaphys. sect. 1. num. 10. Tertia sententia est Patrum Molinae 1. p. quaest. 15. disp. 2. art. 2. et Vasquez 1. part. disp. 75. cap. 2. ideam, sive causam exemplarem in Deo esse solam cognitionem, qua opus in lucem producendum in mente divina <praeexistit>[praeextitit]: in nobis vero esse obiectum a cognitione realiter distinctum nec non ab opere ipso efficiendo, videlicet eiusmodi obiectum, ad cuius instar, et similitudinem res fieri possit; non tamen quod re ipsa ante operis effectionem existat, sed tantum quod ab artifice creato confingitur: qua ratione architectus aedificaturus parvam quandam domum, sibi prius mente proponit. Quarta sententia est quorundam scholasticorum, qui ideam, sive causam exemplarem tam in Deo, quam in agentibus creatis censent esse verbum, sive speciem expressam operis efficiendi, quam in mente artificis cognitio eiusdem operis producit: quos Pater Molina ubi supra art. 1. Commemorat suppressis nominibus. Quinta sententia, ab Aristotelicis Platoni assignata, est; ideam, sive causam exemplarem non esse cognitionem rei producendae, nec esse rem ipsam producendam ab artifice praecognitam, nec esse divinam essentiam, ad cuius similitudinem, et participationem res producenda est, nec [210b] esse idolum aliquod commentitium ab artifice fictum; nec etiam verbum mentis, quod circa opus efficiendum artifex in mente sua producat, et exprimat; sed substantiam quandam insensibilem, incommutabilem, aeternam increatam; pluribus individuis specifice communem, et ab iis participabilem: in qua sententia Platonem fuisse innuit Clemens Alexandrinus lib. 5. stromat. versus finem, ibi: unum quidem mundum novit barbara philosophia, qui perficitur intelligentia; alterum vero sensibilem: illum quidem archetipum, hunc vero imaginem eius, qui exemplar dicitur.

6. Quod ad ultimam sententiam attinet, ea fidei, et ratione aperte repugnat, ut in Dialectica lib.8 ostendimus, ubi etiam Platonem ab ea alienum esse explicuimus. Quod vero ad quartam, et penultimam sententiam attinet, ea etiam proculdubio falsa est: quia si per impossibile Deus non esset trinus, neque verbum realiter produceret, aut exprimeret; sane in eo eventu ideae in eo ponendae essent: ergo ideae in verbo consistunt. Antecedens certissimum est, siquidem in eo eventu Deus quantumvis non trinus per intellectum, et voluntatem ageret, et res creatas tales produceret, quales eas ab aeterno praecognovit, earumque rationes in mente haberet: igitur ideas rerum efficiendarum haberet, cum omne agens per intellectum, et voluntatem nihil agere queat, quin eius ideam, sive rationem, aut speciem habeat. Quod vero ad res priores sententias attinet, eas solis vocibus dissidere arbitror, cum inter earum Authores constet, solam cognitionem rei efficiendae eius effectionem antevertere, remque ipsam non nisi obiective, et secundum quid praeexistere numero, aut specie antea quam producatur: quare totalis in id unum revocatur, quid exemplar nuncupari (dt. ausgerufen werden als) debeat, cognitione ipsa, an aliquod eius obiectum?

7. Inquo dissidio ipse partim cum his, partim cum illis loquendum arbitror; et nomen ideae, sive causae exemplaris aequivocum esse, et convenire proprie, ac stricte tam cognitioni, quae in mente artificis residet, quam obiecto, ad quod terminatur: quem sentiendi modum in huc modum suadeo. Primo, quia causa finalis tam de obiecto ratione sui cognito, et amato, quam de ipsa cognitione, sive amore prout ab obiecto distinguitur, vere et proprie dicitur: ergo similiter idea, sive causa exemplaris etc. Antecedens tractatum praecedenti probatum est. Consequentia videtur perspicua a paritate rationis, quae eo maior est, quo causa exemplaris ad causam finalem prae reliquis causarum generibus revocanda est. Secundo quia conceptus, alius est formalis, qui in actu mentis consistit: alius obiectivus, qui in obiecto mentalis actu consistit: at eorum alter dicitur conceptus, quia id per illum concipimus, alter vero quia est id quod concipimus: ut certe ex communi scholasticorum loquendi usu perspicuum est: similiter ergo causa exemplaris, sive idea, quae cum conceptu coincidit, vel certe ab eo admodum non discrepat, interdum de actu intellectus, et interdum de eius obiecto dici poterit. Tertio quia idea, sive causa exemplaris omnium consensu est ratio operis efficiendi: at ratio, alia est formalis in actu intellectus sita, quo pacto Augustinus lib. 2. de ordin. eam definit esse motionem mentis ad ea, quae discutiuntur connectenda, aut distinguenda: alia obie- [211a] ctiva in ratione cognita consistens: quo pacto communiter dici consuevit obiectum formale habere in se rationem, unde cognoscatur, aut ametur: ergo, etc. Demum quia Plato primus idearum author teste Augustino lib. 83. quaestion. quaest. 46. et Aristotele, Cicerone, Seneca, et aliis; Plato, inquam: ideam, sive causam <exemplarem> [exemplarum] modo in actu mentis, modo vero in eius obiecto, sive in utrovis seorsim collocat: ita in phoedone ibi: idea est Dei intelligentia, seu quod a mente divina intelligitur: quae eius verba Clemens Alexandrin. lib. 5 stromat. non longe ab initio commemorat.

8. Eundem sentiendi, et loquendi modum per partes suadeo, et in primis actum mentis, ideam sive causam exemplarem esse confirmo. Primo authoritate Patrum, qui apud P. Suarez ubi supra plerique eodem modo sentiunt, atque loquuntur: ex quibus modo sufficiant Dionysius, et Augustinus: ille cap. 5. de divin. nominibus ibi: exemplaria autem esse dicimus in Deo existentium rationes substantificas, et singulariter praeexistentes, quas Theologia praedefinitiones vocat, et divinas et bonas voluntates: hic lib. octoginta trium quastion. quaest. 46. ibi: sunt namque ideae principales formae, quaedam vel rationes rerum stabiles, atque incommutabiles, quae ipsae firmatae non sunt; ac per hoc aeternae, ac semper eodem modo se habentes, quae in divina intelligentia continentur. Secundo ratione, quia exemplar est id, quod imitatur artifex, sive ad cuius instar, et similitudinem operatur: at huiusmodi est cognitio, qua artifex modum operis efficiendi praeintelligit: ergo ea cognitio, exemplar, sive idea est. Maior a nemine non conceditur. Minor probatur, quia artifex rem operatur, atque in lucem edit, sicut eam praecognoscit; aut, quod perinde est, rem talem producit, qualem eam cognovit: at particula sicut, et particula qualem, ac talem imitationem quandam, sive similitudinem operis cum eius cognitione denotat: ergo, etc. Aut aliter artifex rem operatur, prout ei per cognitionem representatur: at representatio est similitudo, et imitatio quaedam intentionalis obiecti: ergo ad similitudinem, et imitationem cognitionis rem cognitam operatur.

9. Deinde rem ipsam cognitam rationem exemplaris, sive ideae sortiri facile suaderi potest. Primo authoritate Augustini lib. octoginta trium quaestion. quaest. 26. ubi postquam ideas rationes rerum agendarum esse explicat, addit ibi: quo constituto atque concesso, quis audeat dicere, Deum irrationaliter omnia condidisse? quod si recte dici, et credi non potest; restat, ut omnia ratione sint condita; nec eadem ratione homo, qua equus: hoc enim absurdum est existimare: singula igitur propriis sunt creata rationibus. Quibus verbis ideas, sive rationes, quibus Deus creaturas condidit, plures, atque inter se distinctas esse affirmat: quod ut proprie, et cum rigore intelligatur, oportet Augustinum ideas collocasse non in actibus divini intellectus proprie, et cum rigore inter se distincti pluresve non sunt, sed eorum obiectis, quae realiter, et proprie distinguuntur, ac plura sunt. Secundo quia exemplar, sive idea appellari potest, id in quod inspiciens artifex operatur, teste Aristotele 1. Metaphy. cap. 7. text. 32. aut, quod perinde est, id in quod artifex operaturus inspicit. At artifex creatus operaturus non in suam cognitionem inspicit, sed in opus, quod operatu- [211b] rus est: et quamvis artifex increatus in suam etiam cognitionem inspiciat, id tamen evenit ob infinitatem divinae scientiae, quae supra se necessario reflectit, non vero quia per se ad operandum necessarium sit: igitur exemplar in hac acceptione soli obiecto convenit. Aut paulo aliter exemplar est id, ad cuius imitationem, et similitudinem artifex operatur: at huiusmodi est obiectum, quod artifex operaturus sibi proponit: ergo, etc. Maior indubitata est. Minor probatur, quia qualis est res cognita ab artifice, talis ab eo producitur: igitur ad similitudinem, et imitationem rei cognitae artifex operatur, cum uti## supra explicuimus, particulae illae talis, et qualis inter ea, ad quae referuntur, et supra quae appellant similitudinem, et imitationem denotent. Ex quibus efficitur, notionem ideae, sive exemplaris non unam esse prout communiter dici, et existimari consuevit, sed duplicem, et utramque propriam, et rigorosam.

Cap. 3 Argumenta contraria solvuntur.

10. Quorum pleraque nostram sententiam quoad unam, aut alteram eius partem confirmant: quae vero eam quoad eius utramque partem oppugnant, aliorumque sententiis favent, in praesenti dissolvenda sunt. Obiicies ergo primo contra priorem nostrae sententiae partem: idea, sive exemplar in Deo nequit esse divina cognitio: ergo a fortiori nec in artifice creato. Consequentia perspicua est. Antecedens probatur, quia si idea divinae mentis esset cognitio Dei, idea divinae mentis in ratione ideae imperfecta esset. Consequens est absurdum: ergo, etc. Maior probatur, quia idea est id, ad cuius similitudinem opus exprimitur: quare cum similitudo inter opus, et eius ideam imperfecta est, idea in ratione ideae imperfecta non esse non poterit: at ubi ideae divinae mentis in cognitione sita##ita sit similitudo inter ideam illam, et opus necessario imperfecta erit; igitur idea illa in ratione ideae imperfecta etiam erit. Minor perspicua est, quia similitudo inter cognitionem, et eius obiectum intentionalis, metaphorica, atque adeo imperfecta est: igitur, ubi idea divinae mentis in eius cognitione consistat, similitudo inter ideam divinam, et obiectum ideatum imperfecta erit. Obiicies secundo, cognitio, et amor finis nequaquam finis appellari possunt, esto causa finalis, aut virtus causativa finis a nonnullis appellentur; solumque obiectum cognitum, et amatum propter se finis nuncupatur: igitur etiam exemplar, non cognitio, sed eius obiectum nuncupandum est. Antecedens ex definitione finis perspicuum est. Consequentia etiam sine discrimine videtur, cum finis, et exemplar affinia valde sint, et dirigendi, ac movendi munus sibi vendicent. Reliqua argumenta, quae communiter adduci solent, omitto; eo quod non tam cognitionem a ratione exemplaris excludant, quam obiectum, etiam exemplar appellandum suadeant: quod nos ultro fatemur.

11. Ad primum respondeo, ut idea aliqua in ratione ideae omnino perfecta sit, satis est, ut inter [212a] eam, et eius obiectum, sive ideatum similitudo intentionalis omnino perfecta sit: cum ergo inter divinam cognitionem, et eius obiectum similitudo intentionalis omnino perfecta sit; eo quod Deus eo modo cognoscat, et repraesentet sibi rem, quo res ipsa a Deo producenda est; eoque modo ab eo producatur, quo ab eius cognitione repraesentata est; sane idea divinae mentis omnino perfecta erit; idea vero creatae mentis haud semper omnino perfecta est, cum inter illam, et eius obiectum similitudo intentionalis omnino perfecta non intercedat; et artifex creatus nunquam perfecte cognoscere possit rem eo omnino modo, quo extitura## est, et quoad omnia eius praedicata, et saepe saepius res aliter existat, quam ab eo est intenta, cognitave. Quod autem similitudo intentionalis improprie, et analogice similitudo sit, non obstat, quominus idea illam concernens in ratione ideae perfecta sit: situ veritas in similitudo, et conformitate quadam intentionali consistit, qua nimirum obiectum existit, sicut per actum repraesentatur: et tamen, quamvis haec similitudo, et conformitas analogica sit et impropria, et non qualis inter hominem, et hominem, aut animal, et animal intercedit; adhuc veritas eam concernens in ratione veritatis perfecta, et consummata esse potest. Ad secundum respondeo: ea, quae cap. praeterito adducta sunt, duplicem illam rationem exemplaris, quarum altera in actu, altera in obiecto reluceat, vere et proprie admitti posse, ac debere convincunt: caeterum nihil est, quod cogat, duplicem rationem finis; alteram in cognitione, et amore, alteram in obiecto ipso cognito sitam admitti debere, ut constat ex iis, quae tract. superiori disseruimus: quare a fine ad exemplar, quoad praesens attinet, perperam arguitur.

12. Obiicies contra posteriorem nostrae sententiae partem. Primo quia idea divinae mentis in obiecto cognito neutiquam consistere potest: ergo nec idea creatae mentis. Antecedens probatur, quia siquod obiectum a Deo cognitum esset ideae divinae mentis, maxime obiectum formale, et primarium divinae cognitionis, sive id, quod formaliter, et necessario cognoscit, ut ad eius similitudinem creaturas producat: qua ratione obiectum etiam formale, et primarium cognitionis creatae est idea artificis creati: at obiectum formale, et primarium divinae cognitionis non est idea divinae mentis: ergo etc. Minor probatur, quia obiectum formale, et primarium cuiusque cognitionis divinae est essentia divina, in qua sola creaturas cognoscere potest: at essentia divina, idea creaturarum producendarum esse nequit, (quantumvis cum Caietano, et Ferrara ubi supra Thomistae communiter oppositum sentiant) ergo etc. Minor suadetur: tum quia alias idea increati artificis creaturis producendis imperfecte similis esset: atque adeo in ratione ideae, quae similitudinem concernit, imperfecta esset, cum essentia Dei non nisi imperfecte a creaturis participetur. Tum quia idea creaturarum in Deo est illud obiectum, quo cognito, et sublato quovis alio, Deus creaturas producere posset: at si per impossibile Deus solam suam essentiam cognosceret, creaturas producere nequiret: igitur essentia Dei prout ab eo cognoscitur, idea esse non potest.

[212b] 13. Obiicies secundo cum aliis: si quod obiectum est idea, maxime opus efficiendum ab artifice praecognitum, antea quam fiat: at opus efficiendum sui exemplar, sive idea esse nequit: ergo etc. Maior perspicua est, quia si quod obiectum est idea operis, maxime illud quo cognito, et sublato quovis alio, opus ab artifice exprimi, seu produci potest: huiusmodi autem est opus ipsum ab artifice praecognitum, ut intuenti constabit. Minor vero probatur, tum quia exemplar, et imago ab eo deducta vere similia esse debent: at opus efficiendum sibi ipsi vere simili esse nequit, cum vera, et realis similitudo omnium consensu extrema realiter distincta postulet: igitur opus efficiendum sui ipsius exemplar, aut idea esse non potest. Tum quia exemplar est vera causa eius, cuius exemplar est: haud secus ac finis vera causa est: at opus efficiendum sui ipsius vera causa esse nequit, cum a se ipso vere et realiter distingui nequeat. Tum demum, quia exemplar, et idea est obiectum formale, et primarium cognitionis praeviae, qua artifex ad operandum dirigitur, sive id, in quo formaliter, et primario artifex modum efficiendi operis, sive opus efficiendum praecognoscit, si quod obiectum rationem ideae, et exemplaris sibi vendicat: at obiectum formale, et primarium divinae cognitionis nequit esse opus efficiendum, ut innuit Augustinus lib octoginta trium quaestion. quaest. 46. de ideis convers. ibi: non enim extra se positum quicquam intuebatur, ut secundum id constitueret, quod constituebat: hoc enim opinari sacrilegium esset: igitur idea saltem divinae mentis opus efficiendum esse non potest. Et quidem, cum artifex scientiam operis ab exemplari hauriat, et in ea scientia ab exemplari dependeat, aegre intelligi potest, qua ratione opus efficiendum respectu Dei exemplar esse possit, cum ab eo scientiam haurire, aut ad sciendum dependere nequeat.

14. Ad primum respondeo; in primis non est, cur divina essentia sit idea operis efficiendi, et non magis ipsum opus efficiendum a Deo praecognitum: quod autem opus efficiendum non sit obiectum formale divinae cognitionis, eam a ratione ideae, et exemplaris neutiquam excludere potest: vel quia non est, cur idea operis sit obiectum formale cognitionis, qua artifex ad operandum dirigitur, et non potius ipsum opus efficiendum, quod prout praecognoscit, semetipsum regulat: vel quia idea in Deo ad summum debet esse obiectum formale terminativum cognitionis, qua ad operandum dirigitur: at ipsum opus efficiendum eiusmodi cognitionis divinae obiectum formale terminativum esse potest, esto divina essentia eius obiectum motivum, et primarium sit. Deinde dici etiam potest, divinam essentiam esse ideam operis efficiendi, ubi semel in ea creaturae cognoscantur. Ad priorem rationem contrariam: sicut ipsa cognitio Dei in ratione ideae perfecta est, esto similitudo inter illam, et opus intentionalis, metaphorica, ac proinde imperfecta sit: ita etiam divina essentia in ratione ideae perfecta esse potest, quantumvis opus eam perfecte non imitetur, eive##sive perfecte non assimiletur: sufficit ergo ad hoc, ut divina essentia perfecta idea sit, ut intentionaliter, et in aliquo genere, sive secundum quid operi assimiletur: aut, quod perinde est, ut opus pro-[213a]-ductum imitetur divinam essentiam, quantum Deus illud eam imitari posse spectata eius natura praecognovit, aut eam imitari decrevit: at opus a Deo productum. Angelus v.g. assimilatur divinae essentiae, quantum Deus eum assimilari posse inspecta eius natura praecognovit, et quantum voluit: igitur ea similitudo, et imitatio intentionaliter, et in aliquo genere summa est: quod ad perfectionem divinae ideae sufficit. Ad posteriorem rationem oppositam respondeo, maiorem esse veram, si intelligatur, ideam operis esse illud obiectum, quo cognito, et praeciso quovis alio, quod in illo, et ex illo non cognoscatur, opus ab artifice produci potest: secus vero si sensus sit, ideam esse id, quo cognito, et sublato per impossibile quovis alio obiecto, quod in illo cognoscatur, et a quo tanquam a termino cognitio modi operandi dependeat; nihilominus effici potest opus atque executioni mandari. Minor autem solum vera est in hypothesi impossibili, in qua quidem sumpta maior falsa est: unde cum maior, et minor cum iisdem terminis sumptae et in eodem sensu cum proportione acceptae simul verae non sint, sed altera vera, altera falsa; sane ex iis nihil concludi potest.

15. Ad secundum argumentum respondeo, opus efficiendum ab artifice saltem creato praecognitum idea non esse nequit, cum artifici creato aliud obiectum, quod exemplar sit, assignari nequeat; eo quod non perinde ac Deus arte facta in sua essentia, modumve ea operandi conspicere possit. Ad priorem rationem contrariam: opus sibi ipsi prout cognito sive in concreto cum cognitione vere, et realiter simile esse potest; eo quod a se ipso prout cognito, aut cum cognitione sumpto realiter inadaequate distinguatur; eaque distinctio ad veram similitudinem sufficiens sit: et hac ratione dicitur, opus tale productum esse, quale ab artifice praecognitum fuit: unde opus in concreto cum cognitione, et simul ##sum illa sui ipsius exemplar, et idea esse potest. Aut dic##, opus efficiendum in individuo ab artifice, non cognitioni sed in specie, aut genere, sive in confuso cum aliis artefactis sibi similibus: unde idea operis efficiendi erit non hoc opus in particulari, sed ratio communis ab eo, et aliis similibus abstracta, quam complures idolum imaginarium operis nuncupant: cum ergo eiusmodi ratio communis realiter inadaequate distinguatur ab opere, ei realiter et vere similis esse potest, prout ad rationem exemplaris oportet.

16. Ad sequentem rationem eadem ratione dicendum est, distinctionem realem inadaequatam, quae inter exemplar obiectivum, et eius imaginem intercedit, sufficere ad hoc, ut eius vera, et realis causa sit: quantumvis inde fiat, exemplar quoddammodo suiipsius veram causam esse, haud aliter ac sui ipsius exemplar est. Aut dicit, exemplar obiectivum per se loquendo in ipso opere efficiendo in individuo sumpto consistere, suique ipsius omnino causam exemplarem esse posse, eo quod causa exemplaris prout in obiecto consistit, vera et stricta causa non sit: sicut et causa finalis non quae in cognitione, et amore, sed quae in ipso obiecto cognito, et amato sita est, vera et propria causa non est. Ad postremam rationem, opus efficiendum est obiectum formale terminativum cognitionis, qua artifex increatus ad ope-[213b]-randum dirigitur. Augustinus autem in contrarium adductus tantum negat, Deum aliquid extra se ab aeterno physice existens sibi imitandum proponere; secus vero aliquid extra se obiective, et in esse cognito existens; quod respectu divinae cognitionis obiectum formale terminativum sit: haec autem ratione obiecti formalis in opere efficiendo reperta satis est, ut idea esse possit; imo etsi nullo modo obiectum formale appelletur, ideae rationem sortiri poterit: quorum alterum; et alterum supra explicuimus. Quod vero opponitur, artificem scientiam sumere, et ad sciendum dependere ab exemplari, non est, cur universim verum esse debeat: quare, quamvis Deus scientiam ab obiecto creato non hauriat, ab eoque ad sciendum proprie non dependeat, obiectum tamen divinae cognitionis exemplar, et idea obiectiva esse poterit.

Cap. 4 An causa exemplaris vera causa sit, et ad quam ex quatuor generibus causarum revocanda sit?

17. Exemplar formale in cognitionis artificis situm, vere et proprie causam esse perspicuum est ex iis, quae de fine tract. praeced. disseruimus, ubi causam finalem in cognitione, et amore obiecti propter se sitam vere causam esse statuimus; eo quod ad effectionem vere, et proprie moveat, et dirigat: ea autem motio, et directio, causae exemplari, prout consistit, aut omnino, aut ex parte in cognitione artificis, vere et proprie convenit. Quod si de exemplari obiectivo sermo sit, illud, prout distinguitur a cognitione cui obiicitur, proprie causam non esse cap. praecendenti ad finem statuimus: quod idem de fine servata proportione dicendum est. Porro inter Authores maiori contentione, quam utilitate decertatur, ad quam causam ex quatuor communiter receptis exemplar formale revocandum sit? Caietanus quaest. 6 art. 3 et quaest. 44 art. 3 Argentinas in 1. dist. 45 art. 2 Fonseca 9. Metaphys. cap. 2 1. Aegidius de Eucharist. prop. 37 Conimbricenses, et alii existimant, exemplar ad causam formalem revocandum esse esse##. Verum immerito in primis, quia causa formalis concurrit intrinsece constituendo: at causa exemplaris non concurrit intrinsece constituendo, sed potius extrinsece regulando opus: ergo non est, cur altera ad alteram revocetur. Secundo quia eadem ratione finis ad causam formalem revocari posset, atque deberet: sicut enim causa exemplaris dat esse, et speciem effectui, quod proprium formae videtur: sicut, inquam, exemplar hac ratione esse, et speciem effectui tribuit; ita etiam finis servata proportione esse, et speciem effectui tribuit cum ad effectum moveat; et quod hic specie effectus potius quam alius existat, a diversitate finis proficiscatur: quae ergo utrimque## disparitatis ratio est?

18. Alexander Alensis 1. part. quaest. 23. Bonav. in 3. distinct. 11 art. 1 quaest. 3 Scotus in 1. dist. 2 q. 2. Hervaeus quaest. 1. Suarez disp. 25 Metaphys. sect. 2 num. 8 censent, causam exemplarem ad efficientem reduci posse, et debere; eo quod per [214a] exemplar, et ideam operis causa efficiens ad eius effectionem disponatur. Contra tamen quia eadem ratione causa finalis ad efficientem revocari deberet: siquidem per finem sibi praestitutum causa efficiens ad effectionem operis disponitur, et intentionaliter applicatur. Dices cum P. Suarez supra num. 14. finem supponere causam efficientem proxime aptam operari, eique sic constitutae## supervenire ad hoc, ut eam ad agendum moveat; unde ad causam efficientem revocari non posse. Caeterum exemplar constituere formaliter causam efficientem proxime expeditam, et aptam ad operandum, eique ita constitutae neutiquam supervenire: quare ad eum revocari posse. Contra tamen, quia etiam causa finalis non supponit causam efficientem proxime aptam, et expeditam ad operandum, sed potius eam ad operandum formalissime expedit; et, ut ita loquar, adaptat: siquidem cognitio finis ad primum eius amorem iuxta Patrem Suarez in genere causae finalis concurrens voluntatem constituit proxime aptam, et expeditam ad efficientiam amoris: et id servata proportione dicendum est de amore finis comparatione electionis mediorum, et de electione comparatione executionis eorundem.

19. Quamobrem causam exemplarem ad finalem revocandam esse probabilius arbitror: tum quia causa materialis, et formalis concurrunt intrinsece constituendo, aut per modum subiecti, aut per modum formae: causa efficiens efficiendo; causa vero finalis nec constituendo, nec efficiendo, sed dirigendo, et movendo absque effectione, aut constitutione: at hac ratione causa exemplaris concurrit: ergo nec in genere causae materialis, nec formalis, nec efficientis, sed in genere causae finalis concurrit: atque adeo ad causam finalem revocanda est. Deinde, quia hac ratione dispositiones ad agendum, et conditiones sine quibus non ad causam finalem revocantur, ut tract. 1. ostendimus: ergo etiam causa exemplaris ad eam revocanda est. Praeterea, quia sicut finis causat intentionaliter per voluntatem, ita exemplar per intellectum: et sicut finis [214b] in intentione est prior seipso in executione, ita etiam exemplar in cognitione est prior se ipso in executione. In super, quia exemplar eatenus sortitur rationem causae, quatenus media cognitione sui dirigit ad executionem alicuius finis, idque ipsum quod prout cognitum est exemplar, prout intentum est finis: qua ratione D. Thomas supra citatus definit, exemplar esse formam, quam imitatur artifex ex intentione agentis determinantis sibi finem: igitur exemplar ad causam finalem revocari debet. Denique quia in tantum agens dicitur finis sui effectus, inquantum effectus ad similitudinem, et instar agentis produci debet teste D. Thoma 3. contra Gent. cap. 19 ibi: agens dicitur finis effectus, in quantum effectus tendit in similitudinem agentis. At etiam in tantum aliquid dicitur exemplar alicuius effectus, in quantum effectus ad similitudinem, et imitationem exemplaris producendus est: igitur ob hanc analogiam exemplar ad causam finalem est revocandum.

20. Non me latet Henricum Gandavensem quodlib. 9 q. 2 et alios, quintum et novum genus causae asserere, nimirum causam formalem, extrinsecam seu formam extrinsecam rei, sui esse speciemque dat; et in hoc genere causa exemplar concurrere, et causare. Verum in primis contra quosdam Platonicos quintum genus causae, videlicet ideas asserentes Aristotelica opinio quatuor tantum causas enumerans in scholis iam invaluit: quare haec Henrici sententia ad Platonicorum quorundam proxime accedens, reiicienda est. Deinde, sicut causa exemplaris, sic etiam finalis ad causam illam formalem extrinsecam revocari deberet: sicut enim cognitio artificiosa per modum ideae concurrens, est forma quaedam operi extrinseca, et artifici intrinseca: sic etiam intentio finis in genere causae finalis concurrens est forma quaedam extrinseca ei, quod sit propter finem, et intrinseca ei, qui propter finem operatur: cur ergo causa exemplaris magis, quam finalis, causa formalis extrinseca esse, aut appellari debeat?